Egzaminy i ocenianie

W ramach projektu „Plan dla edukacji” pilotowany jest model kształtowania obywatelskiej polityki edukacyjnej w obszarze konstruowania rekomendacji i założeń, opartych z jednej strony na informacjach pozyskanych od uznanych autorytetów i ekspertów na danym polu wiedzy („filar ekspercki”); z drugiej na sondowaniu oczekiwań społecznych poprzez publiczne debaty, w których uczestnicy otrzymali na wstępie informacje o rekomendacjach eksperckich, następnie formułowali swoje oczekiwania („filar społeczny”).

Za materiały „filaru społecznego” posłużyły więc rekomendacje wypracowane w debatach panelowych z udziałem publiczności realizowane w trakcie III Kongresu Edukacji, który odbył się w Katowicach w 2015 roku. Skorzystano z materiałów zebranych w sesjach zatytułowanych „Testy, testy, egzaminy… Co w nich do naprawy?” i „Po co nam oceny”.

W pracach zespołu ekspertów brali udział:

  • mgr Anna Dzierzgowska – nauczycielka, feministka. Współzałożycielka Społecznego Monitora Edukacji. Uczy historii w Wielokulturowym Liceum Humanistycznym im Jacka Kuronia w Warszawie. Współautorka raportów dotyczących edukacji i materiałów edukacyjnych, przygotowywanych przez Społeczny Monitor Edukacji i Fundację Feminoteka.

 

  • Krzysztof Konarzewski – nauczyciel akademicki (m.in. na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego i Wydziale Pedagogiki i Wychowania Artystycznego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie). Pracownik nauki w Instytucie Psychologii Polskiej Akademii Nauk (1988-2010), Profesor w Instytucie Badań Edukacyjnych (2011-2015). Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (2009-2010). Członek Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN (1990-2011). Krajowy koordynator badań PIRLS i TIMSS. Członek redakcji kwartalnika „Edukacja” (od 2012 roku).

 

  • dr Ewa Korulska – polonistka i etnografka, pracowała w redakcji pisma „Konteksty” w Instytucie Sztuki PAN. Współautorka podręcznika „Świat Człowieka”, współtworzyła szkołę „Raszyńska”. Autorka tekstów dla dzieci w piśmie „Pentliczek”. Współpracuje z Centrum Edukacji Obywatelskie

 

  • mgr Alicja Pacewicz – ekonomistka, działaczka społeczna i oświatowa. Wraz z Jackiem Strzemiecznym założyła Centrum Edukacji Obywatelskiej. Zajęła się opracowywaniem programów edukacyjnych, podręczników szkolnych i poradników dla nauczycieli. Jest współautorką programów społecznych („Młodzi głosują”, „Szkoła z klasą 2.0”, „Ślady przeszłości” i innych). Działa w branży szkoleniowej oraz jako ekspert Ministerstwa Edukacji Narodowej i Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.

 

Dodatkowo uzyskano opinię ekspercką od następujących osób:

  • dr Grażyna Szyling – pedagog, adiunkt w Zakładzie Badań nad Dzieciństwem i Szkołą Instytutu Pedagogiki na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego; specjalizuje się w badaniach diagnostyki edukacyjnej, a zwłaszcza ocenianiu na różnych etapach kształcenia. Jest członkiem Zespołu Dydaktyki przy Komitecie Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk, członkiem Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Edukacyjnej i Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego oraz Sekretarzem Redakcji czasopisma „Problemy Wczesnej Edukacji/Issues in Early Education”.

 

  • dr Zofia Lisiecka – pedagog, pracuje w Wydziale Egzaminów Eksternistycznych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.

Rekomendacje zespołu ekspertów: uzgodnienia

W trakcie czterech spotkań zespół ekspercki wypracował szereg rekomendacji, bazując na kompromisie zakładającym pozostawienie systemu egzaminów zewnętrznych. Są tu omówione w kolejności zapisu z dyskusji, nie przesądzającej o relatywnej ważności żadnej z nich.

Nikt nie polemizował z wnioskiem, by zacząć od korekty podstaw programowych, co automatycznie wymusi poprawę jakości egzaminów zewnętrznych, nawet w obrębie formuły testowej (pytań zamkniętych). To jest oczywiście temat na odrębne rozważania.

Eksperci potwierdzają wartość form prezentacyjnych (np. maturalny egzamin z języka polskiego). „Odejście od prezentacji na rzecz losowania to była zmiana nieuzasadniona. Nie umieliśmy wykonać tej formy”. Pomimo kosztów, byłoby korzystne podobne rozszerzenie egzaminu o formy otwarte i/lub prezentacyjne w drugim cyklu kształcenia (szkoła podstawowa) lub uwzględnianie w wynikach egzaminów prac projektowych.

Należy tu zaznaczyć, że ze stanowiskiem uzgodnionym w zespole ekspertów kontrastuje opinia Zofii Lisieckiej: jej zdaniem, lepiej zostawić przejrzyste granice formuły testowej egzaminów zewnętrznych, uznawszy ich ograniczony zakres, a z drugiej strony dowartościować formy projektowe w ramach oceniania wewnętrznego, nadając im wagę ocen doniosłych. To oznacza nie tylko odpowiednie zmiany w aktach prawnych, ale – co trudniejsze – wdrożenie w skali kraju przemyślanych działań wspierających zmiany świadomości społecznej w tym obszarze. Chodzi o to, by nie tylko nauczyciele, ale również rodzice dostrzegli wagę tych elementów procesu edukacji.

Aby podnieść poziom egzaminów, należy oddzielić wytwarzanie testów od ich przeprowadzania. Opracowywanie testów należałoby powierzyć badawczo-rozwojowemu ośrodkowi pomiaru osiągnięć szkolnych, który nie powinien podlegać Ministerstwu Edukacji Narodowej. Z ośrodkiem tym powinni współpracować nauczyciele i to z nimi powinny być konsultowane prace.

Kolejnym oczekiwaniem nie kontestowanym przez żadnego eksperta jest zadbanie, by testy egzaminacyjne były porównywalne w czasie, z roku na rok.

W odniesieniu do matury, wysunięty przez jednego z ekspertów postulat testów porównywalnych pionowo (by nie powielać treści poziomu podstawowego na poziomie rozszerzonym) doprowadził do przyjęcia propozycji, by matura jako egzamin zewnętrzny obowiązywała wyłącznie przy rekrutacji na studia, a więc była zdawana dobrowolnie i wyłącznie na poziomie rozszerzonym, z wyjątkiem języka polskiego, który funkcjonowałby na dwóch poziomach – przy czym należałoby przywrócić element prezentacji, dokładając starań, by wyciągnąć wnioski z nieudanego pierwszego podejścia.

W odniesieniu do oceniania wewnątrzszkolnego nie było wątpliwości, że wybór systemu i formatu oceniania powinien pozostać autonomiczną decyzją placówek edukacyjnych. W tym wątku eksperci pominęli kwestię obowiązkowych ocen opisowych w I etapie edukacji, chociaż ich obligatoryjność zdaje się naruszać ową autonomię.

Dla podniesienia rangi ocen szkolnych postuluje się, by utrzymać obowiązek uwzględniania zarówno ich, jak i wyników egzaminu zewnętrznego przy rekrutacji na wyższy poziom edukacyjny. Wydaje się jednak, że mimo to w odbiorze publicznym jedynym liczącym się wynikiem końcowym edukacji jest liczba punktów uzyskana na egzaminie zewnętrznym. Wynik ten, poprzez łatwość obróbki statystycznej, zamienił się niepostrzeżenie w miernik jakości pracy nauczyciela, co spowodowało godny ubolewania efekt zwrotny: nauczyciele zbyt wiele czasu poświęcają na „ćwiczenie testów”. Pojawiła się propozycja, by na świadectwie widniał jeden wynik z danego przedmiotu, łączący (według algorytmu do uzgodnienia) liczbę punktów uzyskaną na egzaminie i końcową ocenę szkolną.


Raport z zespołu prac ekspertów składa się także z obszernej analizy obecnego stanu problemu, rekomendacji zespołu ekspertów: protokołu rozbieżności oraz postulatów społecznych z III Kongresu Edukacji. Całościowy raport z  tego obszaru będzie stanowił cześć całościowego raportu, który będzie dostępny po zakończeniu programu.