Zofia Grudzi\u0144ska (nauczycielka, psycholog, cz\u0142onkini grupy inicjatywnej Ruchu Spo\u0142ecznego Obywatele dla Edukacji, www.obywateledlaedukacji.org<\/a>)<\/em><\/p>\n

ROZUMNI PROSPO\u0141ECZNICY<\/strong><\/p>\n

Pytanie o postawy i kompetencje mo\u017cna odczytywa\u0107 w aspekcie po\u017cytku dla jednostki lub dla spo\u0142ecze\u0144stwa, a poniewa\u017c nie s\u0105 one to\u017csame w ca\u0142ej rozci\u0105g\u0142o\u015bci (co wida\u0107 przy analizie niekt\u00f3rych zachowa\u0144 prospo\u0142ecznych, wymagaj\u0105cych po\u015bwi\u0119ce\u0144 osobistych), nale\u017cy od razu sprecyzowa\u0107 punkt widzenia autora. Skoro wypowied\u017a ma mie\u0107 charakter obywatelskiej, podejmuj\u0119 tryb my\u015blenia spo\u0142ecznego; jednocze\u015bnie jednak b\u0119d\u0119 pr\u00f3bowa\u0142a postrzega\u0107 poszczeg\u00f3lne umiej\u0119tno\u015bci i nastawienia w aspekcie ich po\u017cytku dla funkcjonowania indywidualnego.<\/p>\n

Dobrze, \u017ce wypowied\u017a ma by\u0107 \u201eoparta na wiedzy osobistej\u201d (od razu nasuwa si\u0119 refleksja o kompetencji, kt\u00f3r\u0105 uwa\u017cam za niebywale po\u017cyteczn\u0105 w \u017cyciu zar\u00f3wno prywatnym, jak i spo\u0142ecznym \u2013 uwa\u017cne czytanie instrukcji!). Wolno mi wi\u0119c si\u0119ga\u0107 pami\u0119ci\u0105 wstecz i rozpocz\u0105\u0107 od swoistej analizy retrospektywnej, dotycz\u0105cej \u017cycia kilkudziesi\u0119ciu r\u00f3wie\u015bnik\u00f3w z \u0142awy szkolnej. Wszyscy to \u201eporz\u0105dni ludzie\u201d, ale niekt\u00f3rzy wyro\u015bli na jednostki szczeg\u00f3lnie u\u017cyteczne spo\u0142ecznie. Czemu? I co z tego maj\u0105? (Bo \u017ce ma z tego co\u015b spo\u0142ecze\u0144stwo, to wniosek oczywisty.) Spr\u00f3buj\u0119 wnioskowa\u0107 na podstawie postrzeganych mechanizm\u00f3w, przy czym moje wnioski nie pretenduj\u0105 do absolutnej \u015bcis\u0142o\u015bci wynik\u00f3w, ale obejmuj\u0105 interesuj\u0105ce zale\u017cno\u015bci.<\/p>\n

Przede wszystkim, m\u00f3wi\u0105c nies\u0142ychanie wprost, osoby zaanga\u017cowane spo\u0142ecznie najcz\u0119\u015bciej s\u0105 jednocze\u015bnie szcz\u0119\u015bliwymi lud\u017ami. Mog\u0119 wi\u0119c stwierdzi\u0107, \u017ce powinni\u015bmy edukowa\u0107 ludzi takich, kt\u00f3rzy w przysz\u0142ym \u017cyciu nie zamkn\u0105 si\u0119 w wy\u0142\u0105cznie prywatnej sferze dokona\u0144, ale w mniejszym lub wi\u0119kszym stopniu b\u0119d\u0105 dzia\u0142a\u0107 r\u00f3wnie\u017c dla dobra og\u00f3lnego. To brzmi niebywale kolektywistycznie, przy czym jako osoba maj\u0105ca do\u015bwiadczenia z Polski peerelowskiej mam wdrukowany dystans do okre\u015ble\u0144 typu \u201edla dobra og\u00f3\u0142u\u201d, ale fakt pozostaje faktem: postawa prospo\u0142eczna wychodzi na dobre zar\u00f3wno samemu spo\u0142ecznikowi, jak i jego otoczeniu.<\/p>\n

Ale by\u0107 mo\u017ce postrze\u017cenia czerpane z przesz\u0142o\u015bci nie pozostaj\u0105 aktualne w tera\u017aniejszo\u015bci? Mo\u017ce zmiana warunk\u00f3w ustrojowych powoduje, \u017ce jako spo\u0142ecze\u0144stwo potrzebujemy innych ludzi i \u017ce jednostkowo udane \u017cycie wynika z odmiennych kompetencji? Na szcz\u0119\u015bcie jestem nauczycielk\u0105, mam wi\u0119c \u0142atwy dost\u0119p do obserwacji tu-i-teraz. I oto zale\u017cno\u015b\u0107 si\u0119 potwierdza: ci z moich obecnych i dawnych uczni\u00f3w, kt\u00f3rzy interesuj\u0105 si\u0119 \u017cyciem spo\u0142ecznym \u2013 s\u0105 wolontariuszami, dzia\u0142aj\u0105 w harcerstwie i organizacjach pozarz\u0105dowych, uczestnicz\u0105 w inicjatywach lokalnych, czy chocia\u017cby realizuj\u0105 najskromniejszy scenariusz, czyli chodz\u0105 na wybory \u2013 najcz\u0119\u015bciej potwierdzaj\u0105, \u017ce maj\u0105 poczucie wysokiej satysfakcji z \u017cycia. Nie oznacza to, \u017ce ludzie wybieraj\u0105cy realizowanie si\u0119 wy\u0142\u0105cznie w sferze rodzinnej i zawodowej b\u0119d\u0105 automatycznie zgorzkniali i przygn\u0119bieni, ale wydaje si\u0119, \u017ce rozszerzenie zainteresowa\u0144 poza bezpo\u015brednie \u015brodowisko chroni przed \u0142atwymi rozczarowaniami i pozwala lepiej znosi\u0107 zwyk\u0142e codzienne trudno\u015bci. Z drugiej strony okazuje si\u0119, \u017ce nawyk spogl\u0105dania poza granice wyznaczone przez osobiste funkcjonowanie nie przeszkadza w osi\u0105ganiu sukces\u00f3w w pracy i \u017cyciu prywatnym. To si\u0119 wydaje kontra-intuicyjne \u2013 czy nie jest tak, \u017ce osoby zaanga\u017cowane spo\u0142ecznie musz\u0105 po\u015bwi\u0119ci\u0107 na te dzia\u0142ania czas i zasoby intelektualne, tym samym niejako uszczuplaj\u0105c baz\u0119 dla rozwoju zawodowego i \u017cycia rodzinnego? Ot\u00f3\u017c tak nie jest, na dow\u00f3d czego przeprowadzono zreszt\u0105 kilka interesuj\u0105cych bada\u0144. Okazuje si\u0119, \u017ce ludzie \u201ebardzo zaj\u0119ci\u201d s\u0105 efektywniejsi w dzia\u0142aniu od tych, kt\u00f3rzy oszcz\u0119dnie dawkuj\u0105 sobie zadania. Wspomnijmy s\u0142ynne mickiewiczowskie \u201emierzy\u0107 si\u0142y na zamiary\u201d! Z pewno\u015bci\u0105 wa\u017cne jest poczucie realizmu, kt\u00f3re w jakim\u015b momencie ka\u017ce odm\u00f3wi\u0107 kolejnej propozycji, ale do pewnego momentu dodawanie sobie obowi\u0105zk\u00f3w owocuje tym, \u017ce rozwijamy umiej\u0119tno\u015b\u0107 gospodarowania czasem i si\u0142ami, wi\u0119c mo\u017cemy wiele zdzia\u0142a\u0107, i to w dodatku nie obni\u017caj\u0105c jako\u015bci wykonania.<\/p>\n

Te ustalenia przek\u0142adaj\u0105 si\u0119 na proste wnioski dotycz\u0105ce organizacji systemu edukacji. Aby zapewni\u0107 zar\u00f3wno naszym dzieciom szans\u0119 na szcz\u0119\u015bliwe \u017cycie, a spo\u0142ecze\u0144stwu jak najwi\u0119cej zaanga\u017cowanych obywateli, powinni\u015bmy bardziej ceni\u0107 ten obszar dzia\u0142alno\u015bci dydaktycznej, kt\u00f3ry rozwija zachowania prospo\u0142eczne. (Paradoksalnie, by\u0107 mo\u017ce d\u0105\u017cenie to prze\u0142o\u017cy si\u0119 na lepsze wyniki w egzaminach przedmiotowych.)<\/p>\n

Jak zrealizowa\u0107 ten postulat? Mo\u017cna postawi\u0107 na \u015bwiadomo\u015b\u0107 pedagogiczn\u0105 i ufa\u0107, \u017ce b\u0119dzie si\u0119 to obywatelskie wychowanie realizowa\u0107 niejako \u201eprzy okazji\u201d, czyli zreszt\u0105 w spos\u00f3b najbardziej naturalny i w\u0142a\u015bciwy (podobnie, jak rodzice nie organizuj\u0105 dziecku formalnych lekcji j\u0119zyka polskiego czy podnosz\u0105cych kompetencje zawi\u0105zywania sznurowade\u0142 na kokardk\u0119). Ale tak mog\u0105 dzia\u0142a\u0107 wy\u0142\u0105cznie ludzie, kt\u00f3rzy ju\u017c posiedli t\u0119 postaw\u0119, bo z niej wynika pewien nawyk dzia\u0142ania, w spos\u00f3b r\u00f3wnie naturalny zagnie\u017cd\u017cony \u201ez ty\u0142u g\u0142owy\u201d, poza \u015bwiadomo\u015bci\u0105. Tymczasem jednak w naszych g\u0142owach przewa\u017cnie poza \u015bwiadomo\u015bci\u0105 gnie\u017adzi si\u0119 pok\u0142osie czas\u00f3w komuny, przekazane w spadku przez jej wsp\u00f3\u0142czesnych pod postaci\u0105 nieufno\u015bci do pa\u0144stwa i \u201einnych\u201d (czyli w zasadzie wszystkich wsp\u00f3\u0142obywateli, poza najbli\u017csz\u0105 rodzin\u0105). Obok tych archiwali\u00f3w rozpycha si\u0119 dorobek \u201eepoki przemian\u201d \u2013 zach\u0142anno\u015b\u0107 na dobra materialne i poczucie, \u017ce samemu trzeba je sobie wywalczy\u0107 oraz bolesna wiedza, \u017ce nieposiadanie najnowszych marek samochod\u00f3w i komputer\u00f3w oznacza pi\u0119tno nieudacznika.<\/p>\n

Wobec tego nie ma wyj\u015bcia, musimy zacz\u0105\u0107 od sformalizowania edukacji, by ukszta\u0142towa\u0107 automatyzm postaw w kolejnych pokoleniach. A to oznacza, \u017ce najwa\u017cniejszym \u201eprzedmiotem szkolnym\u201d powinna by\u0107 \u201espo\u0142eczna u\u017cyteczno\u015b\u0107\u201d. I tak, pierwszaki na r\u00f3wni z \u0107wiczeniem literek i dodawaniem dw\u00f3ch jab\u0142uszek do trzech \u015bliwek mog\u0142yby mie\u0107 zaj\u0119cia z g\u0142\u00f3wkowania \u201eco mo\u017cemy zrobi\u0107 dla naszej klasy\u201d i, oczywi\u015bcie samodzielnego wdra\u017cania wybranych pomys\u0142\u00f3w. Starszych, czyli czwarto-, pi\u0105to- i sz\u00f3stoklasist\u00f3w w ramach tego samego przedmiotu zaprosi\u0142abym do diagnozowania potrzeb ca\u0142ej wsp\u00f3lnoty szkolnej i projektowania wy\u0142aniaj\u0105cych si\u0119 w konsekwencji tej diagnozy dzia\u0142a\u0144. Gimnazjali\u015bci wspieraliby prac\u0119 samorz\u0105du lokalnego, czy to w ramach prac Rady M\u0142odzie\u017cowej, czy spontanicznie organizuj\u0105c r\u00f3\u017cnorodne akcje. Tak przygotowani do \u017cycia, uczniowie szk\u00f3\u0142 ponadpodstawowych si\u0119galiby zapewne jeszcze dalej, uczestnicz\u0105c w pracach \u00a0organizacji pozarz\u0105dowych czy samodzielnie prowadz\u0105c dzia\u0142ania w skali wojew\u00f3dztwa czy nawet ca\u0142ego kraju. (Mamy ju\u017c zreszt\u0105 jask\u00f3\u0142k\u0119 w postaci olimpiady \u201eZwolnieni z teorii\u201d.)<\/p>\n

Pragn\u0119 podkre\u015bli\u0107, \u017ce rzeczywisto\u015b\u0107 potwierdza tez\u0119, i\u017c nie da si\u0119 wy\u017cej wymienionego celu osi\u0105gn\u0105\u0107 bez uiszczenia daniny tradycyjnemu szkolnemu podej\u015bciu przedmiotowemu, bo tylko takie jest zrozumia\u0142e dla ortodoksyjnie kszta\u0142conych nauczycieli. Istniej\u0105ce bowiem obecnie \u201enarz\u0119dzia funkcjonowania obywatelskiego\u201d\u00a0 w postaci tzw. samorz\u0105d\u00f3w uczniowskich s\u0105 – z rzadkimi wyj\u0105tkami – parodi\u0105 swojej misji i je\u015bli czego\u015b ucz\u0105, to raczej hipokryzji i pos\u0142usze\u0144stwa odg\u00f3rnym wizjom, dyktowanym przez hierarch\u00f3w (dyrekcj\u0119 i rad\u0119 pedagogiczn\u0105).<\/p>\n

Ale nie wystarczy chcie\u0107, trzeba jeszcze umie\u0107. Czyli r\u00f3wnolegle do piel\u0119gnowania w m\u0142odzie\u017cy instynktu dzia\u0142ania dla dobra innych trzeba jeszcze zadba\u0107, by umieli dzia\u0142a\u0107 m\u0105drze. To kompetencja nale\u017c\u0105ca do grupy zdolno\u015bci poznawczych, ale bynajmniej nie kszta\u0142towana w procesie nabywania wiedzy. Polega na umiej\u0119tno\u015bci dekonstruowania rzeczywisto\u015bci w celu przeprowadzenia analizy funkcjonalnej, podleg\u0142ej okre\u015blonemu, \u015bwiadomie wybranemu celowi. (Okna jakie? Brudne. Co trzeba zrobi\u0107? Umy\u0107. Kto, wynaj\u0119ty fachowiec czy ja? Zale\u017cy od funduszy. I ju\u017c mo\u017cna podejmowa\u0107 okre\u015blone dzia\u0142ania: i\u015b\u0107 do sklepu po Jana Niezb\u0119dnego albo zadzwoni\u0107 do firmy sprz\u0105taj\u0105cej.) Na poz\u00f3r wszyscy t\u0119 umiej\u0119tno\u015b\u0107 posiadamy, ale przewa\u017cnie jej rozw\u00f3j pozostaje na poziomie operacji konkretnych (w etapowym modelu Piageta). W \u017cyciu obywatelskim ograniczamy si\u0119 do narzekania na bezpo\u015brednio odczuwane dolegliwo\u015bci, ju\u017c nie dochodz\u0105c, czy nie s\u0105 przypadkiem cen\u0105, jak\u0105 trzeba zap\u0142aci\u0107 za inne przyjemno\u015bci, by\u0107 mo\u017ce bardziej po\u017c\u0105dane, i nie dbaj\u0105c, \u017ce nie da si\u0119 zje\u015b\u0107 ciasteczka i nadal go mie\u0107 na talerzu. Nast\u0119pnie rozgl\u0105damy si\u0119 w poszukiwaniu obietnic naj\u0142atwiejszych gratyfikacji, ponownie nie zastanawiaj\u0105c si\u0119 nad ich realnymi kosztami. No, i gotowe \u2013 najprostsza recepta wyborcza na to, by za kilka lat bezrefleksyjnie uskar\u017ca\u0107 si\u0119 na kolejn\u0105 \u201ez\u0142\u0105 parti\u0119\u201d. Nie oszukujmy si\u0119, nasz nar\u00f3d od lat oblewa \u201etest pianki\u201d (z pami\u0119tnego eksperymentu Waltera Mischela).<\/p>\n

Szko\u0142a mo\u017ce pom\u00f3c uczniom doskonali\u0107 umiej\u0119tno\u015b\u0107 celowego rozumowania na wszystkich poziomach, ale rzadko to czyni. Program edukacji, oparty na nabywaniu wiedzy, cho\u0107by najcenniejszej, ogranicza rozw\u00f3j tego rodzaju my\u015blenia. Jego podstawowymi narz\u0119dziami s\u0105 za\u015b: umiej\u0119tno\u015b\u0107 zbierania obiektywnych danych i ich porz\u0105dkowania oraz rozumowanie logiczne oparte na \u015bwiadomym formu\u0142owaniu przes\u0142anek i dochodzeniu do wniosk\u00f3w nieska\u017conych my\u015bleniem \u017cyczeniowym. I – jak poprzednio – powiedzia\u0142abym, \u017ce najpro\u015bciej uczy\u0107 tej sztuki poprzez \u017cywy przyk\u0142ad, ale maj\u0105c \u015bwiadomo\u015b\u0107 reali\u00f3w nie obejdzie si\u0119 bez systemowych dzia\u0142a\u0144, by podobne \u0107wiczenia sta\u0142y si\u0119 nieod\u0142\u0105czn\u0105 cz\u0119\u015bci\u0105 ka\u017cdej lekcji.<\/p>\n

Wdro\u017cenie tego i poprzedniego postulatu wymaga kilku operacji formalnych i musz\u0105 by\u0107 one podejmowane r\u00f3wnocze\u015bnie, inaczej wszelkie wysi\u0142ki id\u0105 na marne. Przede wszystkim nale\u017cy wzbogaci\u0107 programy kszta\u0142cenia nauczycieli (i dokszta\u0142ci\u0107 obecnie ju\u017c czynnych zawodowo) w opisywanych zakresach. S\u0105dz\u0119, \u017ce \u201espo\u0142ecznikostwo\u201d da\u0142oby si\u0119 za\u0142atwi\u0107 warsztatami, ale z \u201erozumowaniem logicznym\u201d ju\u017c trudniej, tu trzeba edukacji formalnej na wszystkich kierunkach pedagogicznych. Jednocze\u015bnie trzeba zadba\u0107, by obie umiej\u0119tno\u015bci znalaz\u0142y si\u0119 w kanonie obligatoryjnych tre\u015bci nauczania \u2013 pierwsz\u0105 mo\u017cna wyizolowa\u0107 jako przedmiot, druga musi by\u0107 \u201ezagnie\u017cd\u017cona\u201d we wszystkich programach przedmiotowych, dodatkowo za\u015b potwierdzona poprzez odpowiedni\u0105 modyfikacj\u0119 podr\u0119cznik\u00f3w tak, by r\u00f3wnolegle do konkretnych wiadomo\u015bci i propozycji \u201eprojekt\u00f3w\u201d zawiera\u0142y zadania rozwijaj\u0105ce my\u015blenie logiczne per se <\/em>(najprostszy spos\u00f3b to wym\u00f3g, by uczniowie ustosunkowali si\u0119 w procesie dekonstrukcji do wszystkich podawanych w tek\u015bcie informacji oraz tworzenie zada\u0144 wymuszaj\u0105cych dokonanie wyboru z podaniem uzasadnienia).<\/p>\n

Ufam, \u017ce w Sejmie znajdzie si\u0119 kt\u00f3rego\u015b dnia grupa autentycznych patriot\u00f3w, kt\u00f3rzy dostrzeg\u0105 konkretne korzy\u015bci, jakie z realizacji tych postulat\u00f3w odniesie nasza ojczyzna (nie m\u00f3wi\u0105c ju\u017c o szansie na wi\u0119kszy poziom satysfakcji \u017cyciowej jej poszczeg\u00f3lnych mieszka\u0144c\u00f3w). Niniejszy tekst dedykuj\u0119 wi\u0119c wszystkim naszym pos\u0142om. Tymczasem jednak, zanim doczekamy si\u0119 po\u017c\u0105danych zmian w systemie o\u015bwiaty, dedykacj\u0119 rozszerzam na wszystkich rozumnych spo\u0142ecznik\u00f3w, kt\u00f3rzy nie czekaj\u0105c imprimatur<\/em> Ministerstwa Edukacji Narodowej dbaj\u0105 o to, by nasze dzieci mog\u0142y opanowa\u0107 opisane wy\u017cej postawy i umiej\u0119tno\u015bci.<\/p>\n

 <\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Zofia Grudzi\u0144ska (nauczycielka, psycholog, cz\u0142onkini grupy inicjatywnej Ruchu Spo\u0142ecznego Obywatele dla Edukacji, www.obywateledlaedukacji.org) ROZUMNI PROSPO\u0141ECZNICY Pytanie o postawy i kompetencje mo\u017cna odczytywa\u0107 w aspekcie po\u017cytku dla jednostki lub dla spo\u0142ecze\u0144stwa, a poniewa\u017c nie s\u0105 one to\u017csame w ca\u0142ej rozci\u0105g\u0142o\u015bci (co wida\u0107 przy analizie niekt\u00f3rych zachowa\u0144 prospo\u0142ecznych, wymagaj\u0105cych po\u015bwi\u0119ce\u0144 osobistych), nale\u017cy od razu sprecyzowa\u0107 punkt widzenia […]<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":528,"comment_status":"closed","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[11],"tags":[],"class_list":["post-534","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-aktualnosci"],"yoast_head":"\n