W ramach obszaru KSZTA\u0141CENIE NAUCZYCIELI najbardziej poruszaj\u0105cym dylematem okaza\u0142a si\u0119 refleksja nad rol\u0105 nauczyciela w systemie edukacji.<\/p>\n

Artyku\u0142 70 Konstytucji RP zapewnia ka\u017cdemu obywatelowi \u201epowszechny i r\u00f3wny dost\u0119p do wykszta\u0142cenia\u201d. W rzeczywisto\u015bci, z r\u00f3wno\u015bci\u0105 dost\u0119pu bywa r\u00f3\u017cnie, chocia\u017c wydawa\u0142oby si\u0119, \u017ce istnienie \u201edarmowych\u201d szk\u00f3\u0142 publicznych, w kt\u00f3rych dzieci i m\u0142odzie\u017c maj\u0105 zagwarantowany dost\u0119p do odg\u00f3rnie ustalonych tre\u015bci edukacyjnych (Podstawa Programowa) oraz uczenie si\u0119 pod kierunkiem wysoko wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej (obecnie niemal wy\u0142\u0105cznie po pi\u0119cioletnich studiach pedagogicznych lub kierunkowych ze specjalizacj\u0105 nauczycielsk\u0105 oraz nierzadko po kilku nawet studiach podyplomowych), prawo to realizuje.<\/p>\n

Mimo to \u017cyjemy \u2013 i by\u0107 mo\u017ce jeszcze d\u0142ugo \u017cy\u0107 b\u0119dziemy – w \u015bwiecie, w kt\u00f3rym uwarunkowania spo\u0142eczne i ekonomiczne nie sprzyjaj\u0105 likwidacji nier\u00f3wno\u015bci w dost\u0119pie do edukacji.<\/p>\n

Tzw. bariery edukacyjne mog\u0105 powstawa\u0107 na tle zjawisk o charakterze ekonomicznym (ub\u00f3stwo), spo\u0142ecznym (wykluczenie, nieporadno\u015b\u0107 wychowawcza) ale i \u015bwiatopogl\u0105dowym (wynikaj\u0105ce z funkcjonowania stereotyp\u00f3w dotycz\u0105cych p\u0142ci, z dyskryminacji o charakterze rasowym, etnicznym i religijnym, z aktywnej lub biernej homofobii itp.).<\/p>\n

W projekcie Plan dla edukacji, w obszarze tematycznym po\u015bwi\u0119conym diagnozowaniu nier\u00f3wno\u015bci edukacyjnych i wypracowaniu rekomendacji dzia\u0142a\u0144 ukierunkowanych na ich niwelowanie, postanowiono skupi\u0107 si\u0119 na obszarze nier\u00f3wno\u015bci powstaj\u0105cych na tle zjawisk spo\u0142eczno-ekonomicznych.<\/p>\n

Pomimo deklarowanemu egalitaryzmowi spo\u0142ecze\u0144stwa polskiego, istniej\u0105 znacz\u0105ce r\u00f3\u017cnice pomi\u0119dzy dzie\u0107mi wychowanymi w rodzinach dobrze sytuowanych i posiadaj\u0105cych bogate zasoby kulturowe (obie te cechy przewa\u017cnie wsp\u00f3\u0142wyst\u0119puj\u0105, chocia\u017c mog\u0105 istnie\u0107 wyj\u0105tki, tj. ub\u00f3stwo w rodzinach posiadaj\u0105cych znaczny kapita\u0142 kulturowy czy niski potencja\u0142 w obszarze \u015bwiadomo\u015bci znaczenia kultury i edukacji w rodzinach dobrze sytuowanych \u2013 w ka\u017cdym razie zmniejsza to szanse dziecka w r\u00f3wnym dost\u0119pie do edukacji, chocia\u017c mechanizmy w tych sytuacjach bywaj\u0105 odmienne). W rodzinach o wysokim SES (statusie spo\u0142eczno-ekonomicznym) dzieci od najwcze\u015bniejszych lat maj\u0105 lepszy start, a ich szanse rosn\u0105 z wiekiem \u2013 maj\u0105 lepszy dost\u0119p do element\u00f3w edukacji nieformalnej, stymulacji rozwoju emocjonalnego, intelektualnego i spo\u0142ecznego w \u017cyciu rodzinnym oraz edukacji pozaszkolnej. Udokumentowany jest te\u017c zwi\u0105zek sukcesu edukacyjnego dziecka z poziomem wykszta\u0142cenia rodzic\u00f3w, aczkolwiek ju\u017c nie miejsca zamieszkania (IBE 2015).<\/p>\n

Ub\u00f3stwo ma wp\u0142yw tak oczywisty, jak wynikaj\u0105cy z gorszych warunk\u00f3w rozwoju psychofizycznego dziecka (np. niedo\u017cywienie), ale i zwi\u0105zany z brakiem mo\u017cliwo\u015bci zapewnienia dziecku stymulacji kulturowej, czy to przez nie docenianie jej warto\u015bci (np. niski poziom czytelnictwa w rodzinach o ni\u017cszym SES), czy niedostatki materialne lub gorszy dost\u0119p do oferty kulturalnej.<\/p>\n

R\u00f3\u017cnice pog\u0142\u0119biaj\u0105 si\u0119 w wyniku gorszego dost\u0119pu do opieki przedszkolnej, a nast\u0119pnie na starcie edukacji szkolnej (Sadura 2012, str. 12-14).<\/p>\n

Wed\u0142ug wielu pedagog\u00f3w i ekspert\u00f3w edukacji, \u201ezapewnianie r\u00f3wno\u015bci edukacyjnych jest trudnym wyzwaniem dla publicznego systemu edukacji, a r\u00f3wnie\u017c wa\u017cnym zadaniem polityki spo\u0142ecznej\u201d (Banach 2005). Z pewno\u015bci\u0105 w okresie po transformacji ustrojowej (od roku 1989) szanse edukacyjne m\u0142odzie\u017cy i doros\u0142ych znacz\u0105co wzros\u0142y wraz ze wska\u017anikiem skolaryzacji na poziomie \u015brednim (70%) i rewolucyjnym, bo ponad trzykrotnym wzrostem liczby os\u00f3b uzyskuj\u0105cych wyksztalcenie na poziomie wy\u017cszym. R\u00f3wnolegle wzrasta\u0142 systematycznie poziom kwalifikacji nauczycieli.<\/p>\n

Natomiast jako hamulce mo\u017cna zidentyfikowa\u0107 m.in. spadek udzia\u0142u edukacji w PKB,<\/p>\n

niski wska\u017anik rozwoju wychowania przedszkolnego oraz w mo\u017cliwo\u015bciach udzia\u0142u<\/p>\n

uczni\u00f3w w zaj\u0119ciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Wa\u017cnymi czynnikami utrwalaj\u0105cymi istnienie barier edukacyjnych s\u0105 te\u017c \u201eb\u0142\u0119dy w organizacji sieci szkolnej i trudno\u015bci w dowo\u017ceniu dzieci i m\u0142odzie\u017cy do szk\u00f3\u0142, brak programu rozwoju edukacji ustawicznej, niski status ekonomiczny i zawodowy nauczycieli oraz s\u0142abo\u015bci systemu edukacji nauczycielskiej, a tak\u017ce przynale\u017cno\u015b\u0107 do grupy spo\u0142ecznej, ograniczaj\u0105cej awans edukacyjny i spo\u0142eczny, a w konsekwencji nasilaj\u0105cej segregacj\u0119 uczni\u00f3w i petryfikuj\u0105cej struktur\u0119 spo\u0142eczn\u0105\u201d (ibid<\/em>, str. 36).<\/p>\n

W sytuacji, w kt\u00f3rej samorz\u0105dno\u015b\u0107 szk\u00f3\u0142 i wsp\u00f3lnotowo\u015b\u0107 (czyli partnerstwo m.in. z rodzicami i opiekunami uczni\u00f3w) pozostaje przewa\u017cnie w sferze deklaracji i postulat\u00f3w, ograniczana zar\u00f3wno przez niesprzyjaj\u0105ce tendencje oficjalnej polityki o\u015bwiatowej, jak i wci\u0105\u017c niski poziom \u015bwiadomo\u015bci spo\u0142ecznej, mamy do czynienia z kryzysem szko\u0142y jako organizacji (systemu kierowania i zarz\u0105dzania) i jako \u015brodowiska spo\u0142ecznego rozwoju. Funkcje szko\u0142y wykraczaj\u0105ce poza \u015bci\u015ble dydaktyczne s\u0105 niedoceniane lub zbywane sformalizowanymi procedurami, w niewielu o\u015brodkach odpowiednio piel\u0119gnowane i wykorzystywane s\u0105 jej zwi\u0105zki ze \u015brodowiskiem rodzinnym i lokalnym.<\/p>\n

 <\/p>\n

Rola nauczyciela w niwelowaniu barier edukacyjnych<\/strong><\/p>\n

Wyr\u00f3wnywanie szans, aczkolwiek powinno by\u0107 g\u0142\u00f3wnym zadaniem wychowania przedszkolnego, na razie mo\u017ce by\u0107 realizowane tam tylko cz\u0119\u015bciowo, ze wzgl\u0119du na nier\u00f3wnomierny rozk\u0142ad sieci plac\u00f3wek przedszkolnych i zwi\u0105zan\u0105 z tym nie do\u00a0 powszechn\u0105 dost\u0119pno\u015b\u0107 oraz \u2013 wobec braku obowi\u0105zku przedszkolnego \u2013 zjawisko, w kt\u00f3rym rodziny o ni\u017cszym SES cz\u0119\u015bciej ni\u017c rodziny o wy\u017cszym SES nie posy\u0142aj\u0105\u00a0 dzieci do przedszkola (przyczyny s\u0105 r\u00f3\u017cnorakie).<\/p>\n

W tym kontek\u015bcie praktycznie najwa\u017cniejsza rola przypada szkole podstawowej. Co prawda \u201eza iluzj\u0119 mo\u017cna uzna\u0107 przekonanie, \u017ce edukacja sama zlikwiduje nier\u00f3wno\u015bci w dost\u0119pie do edukacji\u201d (Banach 2005), ale nie mo\u017cna z tego powodu rezygnowa\u0107 z dzia\u0142a\u0144 zmierzaj\u0105cych do jak najg\u0142\u0119bszego zaanga\u017cowania plac\u00f3wek edukacyjnych.<\/p>\n

Skoro nauczyciele maj\u0105 najwi\u0119ksz\u0105 rol\u0119 w zadaniu wyr\u00f3wnywania szans edukacyjnych, warto zada\u0107 pytanie, czy sami zdaj\u0105 sobie z tego spraw\u0119 i czy czynnie akceptuj\u0105 te zadania? Kolejn\u0105 kwesti\u0105 do rozwa\u017cenia jest pytanie, czy s\u0105 do tego przygotowani i czy maj\u0105 do tego motywacj\u0119 oraz czy otrzymuj\u0105 wsparcie w realizacji tego zadania. Eksperci twierdz\u0105, \u017ce spadek pozycji spo\u0142ecznej nauczyciela wp\u0142ywa ujemnie na jego mo\u017cliwo\u015bci dzia\u0142ania na rzecz wyr\u00f3wnywania szans, np. w wyniku innych oczekiwa\u0144 i postawy rodzic\u00f3w (Miko-Giedyk).<\/p>\n

Tw\u00f3rcy pedagogiki emancypacyjnej m\u00f3wi\u0105 o edukacji jako podstawie emancypacyjnej, a rol\u0119 nauczyciela opisuj\u0105 nast\u0119puj\u0105co: \u201eMiejsce o\u015bwieconego decydenta powinien zaj\u0105\u0107 organizator zdarze\u0144 i proces\u00f3w, kt\u00f3rych uczestnicy mog\u0105 rozwija\u0107 kompetencje do pokonywania trudno\u015bci, niesprawiedliwo\u015bci, nier\u00f3wno\u015bci i opresji. Zadaniem nauczyciela \u2013 krytycznego partnera \u2013 jest towarzyszenie rozwojowi ucznia i r\u00f3wnoczesne zmienianie siebie [\u2026] Celem nauczyciela jako organizatora emancypacji poprzez edukacj\u0119 jest tworzenie takich sytuacji edukacyjnych, kt\u00f3re s\u0105 \u017ar\u00f3d\u0142em podmiotowych do\u015bwiadcze\u0144 w radzeniu sobie z ograniczeniami i nowymi zadaniami\u201d. (Ibid).<\/p>\n

W literaturze przedmiotu Identyfikowane jest sze\u015b\u0107 rodzaj\u00f3w dzia\u0142a\u0144, poprzez jakie nauczyciel mo\u017ce pom\u00f3c pokona\u0107 bariery w dost\u0119pie do edukacji: ekonomiczne <\/strong>(pomoc w pozyskiwaniu stypendi\u00f3w, dofinansowa\u0144, do\u017cywiania itp), \u015brodowiskowe <\/strong>(asysta w dowo\u017ceniu do szko\u0142y, wsp\u00f3\u0142praca z rodzicami, integracja \u015brodowiska lokalnego), psychologiczne <\/strong>(kszta\u0142\u00adtowanie umiej\u0119tno\u015bci spo\u0142ecznych, wzmacnianie aspiracji edu\u00adkacyjnych, poczucia w\u0142asnej warto\u015bci, stosowanie oceniania kszta\u0142tuj\u0105cego), edukacyjno-zawodowe <\/strong>(doradzanie w wyborze zawodu), spo\u0142eczno-kulturowe <\/strong>(prowadzenie k\u00f3\u0142 zainteresowa\u0144, zaj\u0119\u0107 pozalekcyjnych), szkolno–o\u015bwiatowe <\/strong>(organizowanie zaj\u0119\u0107 wyr\u00f3wnawczych, stosowanie metody projektu, przygotowywanie autorskich program\u00f3w) (Ibid). Warto si\u0119 zastanowi\u0107, jak wygl\u0105da w spo\u0142ecznym odczuciu hierarchia tych dzia\u0142a\u0144. Wiadomo z bada\u0144 w\u015br\u00f3d nauczycieli (ibid<\/em>), \u017ce najcz\u0119\u015bciej anga\u017cuj\u0105 si\u0119 w dzia\u0142ania szkolno-o\u015bwiatowe i spo\u0142eczno-kulturowe. R\u00f3wnocze\u015bnie oczekuj\u0105 od organu prowadz\u0105cego wy\u0142\u0105cznej odpowiedzialno\u015bci i wsparcia w obszarze dzia\u0142a\u0144 ekonomicznych i \u015brodowiskowych.<\/p>\n

Kowalewski (2009) twierdzi, \u017ce \u201eistot\u0105 wyr\u00f3wnywania szans edukacyjnych jest nauczanie zr\u00f3\u017cnicowane i pe\u0142na indywidualizacja tre\u015bci kszta\u0142cenia uwzgl\u0119dniaj\u0105ca tempo pracy podopiecznego i jego styl uczenia si\u0119\u201d. Nauczyciele na etapie kszta\u0142cenia oraz p\u00f3\u017aniej, w procesie doskonalenia, uzyskuj\u0105 wiedz\u0119 i nabywaj\u0105 umiej\u0119tno\u015bci umo\u017cliwiaj\u0105ce prowadzenie takich dzia\u0142a\u0144 pedagogicznych. Nale\u017cy si\u0119 zastanowi\u0107, czy rzeczywisto\u015b\u0107 szkolna wspiera, czy te\u017c utrudnia ich prowadzenie. W obszarze zainteresowania znajdzie si\u0119 te\u017c pytanie o to, w jakim stopniu znacz\u0105ce jest podj\u0119cie dzia\u0142a\u0144 w celu podniesienia wiedzy nauczycieli o barierach edukacyjnych i jakie dzia\u0142ania b\u0119d\u0105 stosowne: wi\u0119kszy nacisk na zagadnienie w kszta\u0142ceniu nauczycieli, obfita oferta doskonalenia nauczycieli, zach\u0119ta finansowa czy inne.<\/p>\n

 <\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

W ramach obszaru KSZTA\u0141CENIE NAUCZYCIELI najbardziej poruszaj\u0105cym dylematem okaza\u0142a si\u0119 refleksja nad rol\u0105 nauczyciela w systemie edukacji. Artyku\u0142 70 Konstytucji RP zapewnia ka\u017cdemu obywatelowi \u201epowszechny i r\u00f3wny dost\u0119p do wykszta\u0142cenia\u201d. W rzeczywisto\u015bci, z r\u00f3wno\u015bci\u0105 dost\u0119pu bywa r\u00f3\u017cnie, chocia\u017c wydawa\u0142oby si\u0119, \u017ce istnienie \u201edarmowych\u201d szk\u00f3\u0142 publicznych, w kt\u00f3rych dzieci i m\u0142odzie\u017c maj\u0105 zagwarantowany dost\u0119p do odg\u00f3rnie […]<\/p>\n","protected":false},"author":4,"featured_media":0,"parent":810,"menu_order":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","template":"","meta":{"footnotes":""},"class_list":["post-812","page","type-page","status-publish","hentry"],"yoast_head":"\n